Dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên được Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến tại phiên họp thứ 32 diễn ra vào ngày 17/4.
Đủ nghiêm khắc nhưng cũng bảo đảm nhân văn đối với người chưa thành niên phạm tội
Trình bày Tờ trình về dự án luật này tại phiên họp, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Tiến nhấn mạnh, việc xây dựng dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên là đòi hỏi bức thiết của cuộc sống, nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về "phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em". Cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013: "Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em"; thực hiện Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.
Bên cạnh đó là khắc phục những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành như: hệ thống hình phạt chưa phù hợp; một số hình phạt không có sự phân hóa giữa người chưa thành niên và người trưởng thành; mức hình phạt tù tối đa vẫn còn nghiêm khắc; các biện pháp giám sát, giáo dục đã được quy định nhưng hầu như không được áp dụng, thiếu tính khả thi; thủ tục tố tụng hình sự chưa thực sự thân thiện; chưa thiết lập được cơ chế điều phối quốc gia cũng như vị trí, vai trò, trách nhiệm của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên; quy định về thi hành án, tái hòa nhập cộng đồng còn chưa phù hợp, hiệu quả chưa cao; chưa nội luật hóa đầy đủ các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên…
Cùng với đó là nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm người chưa thành niên; tuân thủ các chuẩn mực của quốc tế và đáp ứng yêu cầu của Liên Hợp quốc về xây dựng Luật Tư pháp người chưa thành niên…
Mục đích xây dựng dự án Luật tư pháp người chưa thành niên nhằm hoàn thiện pháp luật tư pháp đủ nghiêm khắc nhưng cũng bảo đảm nhân văn đối với người chưa thành niên phạm tội; tăng cường giáo dục, hỗ trợ, giúp đỡ người chưa thành niên phạm tội tự sửa chữa lỗi lầm; xây dựng quy trình thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với độ tuổi, tâm lý và vì lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên; bảo đảm các quyền cơ bản của người chưa thành niên trong xử lý chuyển hướng, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; huy động nguồn nhân lực có chuyên môn về công tác xã hội; tăng cường trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức hữu quan hỗ trợ, giám sát, giáo dục người chưa thành niên; thiết lập cơ sở giam giữ phù hợp với mục đích phục hồi, giáo dục và sự phát triển của người chưa thành niên; tăng cường cơ hội tái hòa nhập cộng đồng;…
Dự thảo Luật gồm 166 điều được bố cục thành 5 phần, 11 chương, điều chỉnh trong lĩnh vực tư pháp hình sự, gồm: quy định về xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên phạm tội; hình phạt và các chính sách hình sự chuyên biệt; thủ tục tố tụng thân thiện; thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.
Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Tiến cho biết, dự thảo Luật quy định 16 nguyên tắc nhân văn, tiến bộ và đặc thù để bảo vệ người chưa thành niên trong tư pháp hình sự, như: bảo đảm lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên; bảo đảm thủ tục tố tụng thân thiện; quyền được thông tin đầy đủ, kịp thời; xử lý chuyên biệt; bảo đảm giữ bí mật cá nhân;....
Bên cạnh đó, dự thảo Luật đã mở rộng phạm vi áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng trên cơ sở kế thừa quy định của Bộ luật Hình sự và quy định chặt chẽ các điều kiện áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng để bảo đảm trật tự xã hội, an toàn cho cộng đồng. Đồng thời, quy định việc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng. Khuyến khích người chưa thành niên chấp hành tốt để được chấm dứt trước thời hạn việc thi hành biện pháp xử lý chuyển hướng. Đổi mới trình tự, thủ tục xử lý chuyển hướng theo hướng kịp thời, hiệu quả…
Cần thiết ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên
Thẩm tra về dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, Ủy ban Tư pháp tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên và đánh giá cao quá trình chuẩn bị hồ sơ của Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC). Dự thảo Luật đã thể chế hóa đầy đủ và bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng liên quan đến trẻ em; cơ bản phù hợp với nhiều quy định trong các văn bản pháp luật có liên quan và tương thích với Công ước quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.
Tuy nhiên, dự thảo Luật với tính chất là một đạo luật chuyên biệt, quy định khá nhiều chính sách đổi mới về tư pháp người chưa thành niên sẽ dẫn tới việc phải sửa đổi, bổ sung một số luật như Bộ luật Hình sự (BLHS), Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), Luật Thi hành án hình sự… Do đó, đề nghị TANDTC tiếp tục rà soát đầy đủ, đề xuất sửa đổi các quy định có liên quan để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Đồng thời, bổ sung đánh giá tác động đầy đủ hơn đối với một số chính sách mới, phát sinh điều kiện bảo đảm thực hiện.
Về phạm vi điều chỉnh của Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, theo quy định tại Điều 1 dự thảo Luật, phạm vi điều chỉnh chỉ trong lĩnh vực tư pháp hình sự, gồm: Quy định về xử lý chuyển hướng (XLCH), hình phạt và thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội; Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng; Thi hành án; Tái hòa nhập cộng đồng; Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.
Ủy ban Tư pháp có 02 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất, tán thành dự thảo Luật quy định về hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên. Loại ý kiến thứ hai, đề nghị không quy định về hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên trong dự thảo Luật.
Về các biện pháp XLCH (Điều 34), Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành 12 biện pháp XLCH và việc làm rõ nội hàm của từng biện pháp dự thảo Luật, tạo điều kiện cho cơ quan tiến hành tố tụng có nhiều lựa chọn để áp dụng biện pháp phù hợp nhất với từng đối tượng người chưa thành niên, bởi vì mỗi người chưa thành niên có hoàn cảnh gia đình, nhân thân, nguyên nhân thực hiện hành vi phạm tội khác nhau. Tuy nhiên, có ý kiến đề nghị tiếp tục rà soát các biện pháp XLCH để bảo đảm phù hợp.
Liên quan đến đối tượng được áp dụng biện pháp XLCH (Điều 35) và đối tượng không được áp dụng biện pháp XLCH (Điều 36), Ủy ban Tư pháp đề nghị tiếp tục rà soát các quy định về tiêu chuẩn, chế độ đối với người chưa thành niên tại Trường giáo dưỡng để bảo đảm phù hợp với tính chất, mức độ vi phạm của người chưa thành niên và thực hiện tốt mục tiêu giáo dục, bảo đảm thân thiện. Đồng thời, đề nghị TANDTC cung cấp thông tin, làm rõ căn cứ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 36 của dự thảo Luật về việc không áp dụng XLCH đối với 5 tội danh do người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thực hiện và 6 tội danh do người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thực hiện.
Về hình phạt đối với người chưa thành niên, Ủy ban Tư pháp tán thành Điều 101 dự thảo Luật quy định 4 hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội trên cơ sở kế thừa Điều 98 của BLHS hiện hành (không phát sinh thêm loại hình phạt mới), bao gồm: Cảnh cáo; phạt tiền; cải tạo không giam giữ; tù có thời hạn.
Tuy nhiên, đối với hình phạt cảnh cáo, có ý kiến đề nghị mở rộng việc áp dụng đối với người từ đủ 14 tuổi đến 16 tuổi phạm tội lần đầu, là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Về thi hành án phạt tù và tái hòa nhập cộng đồng (từ Điều 149 đến Điều 164), tại Điều 149, dự thảo Luật quy định người chưa thành niên được giam giữ tại trại giam riêng để tạo điều kiện giáo dục, phục hồi. Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành quy định của dự thảo Luật, bảo đảm phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, sự phát triển của người chưa thành niên, đặc biệt là bảo đảm tối đa quyền được học tập của người chưa thành niên, hạn chế các tác động tiêu cực của việc giam giữ chung trại giam với phạm nhân là người trưởng thành. Đồng thời, quy định này cũng bảo đảm phù hợp với Quy tắc của Liên hợp quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước quyền tự do.
Đánh giá tác động kỹ lưỡng hơn đối với một số chính sách mới
Phát biểu kết luận về nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành sự cần thiết xây dựng Luật Tư pháp người chưa thành niên; đánh giá cao Tòa án nhân dân tối cao trong việc chuẩn bị hồ sơ dự án Luật đầy đủ, chi tiết, đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện để trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại kỳ họp thứ 7.
Đồng thời, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp, rất chi tiết, đầy đủ, đề cập toàn diện các nội dung và nêu nhiều vấn đề gợi ý để tiếp tục thảo luận, hoàn thiện. Để chuẩn bị trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 7, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra tiếp tục phối hợp để hoàn chỉnh hồ sơ dự án luật, trình Quốc hội, trong đó, cần đánh giá tác động kỹ lưỡng hơn đối với một số chính sách mới, báo cáo chi tiết hơn các căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế để tạo sự đồng thuận của Quốc hội.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Tòa án nhân dân tối cao hoàn chỉnh hồ sơ dự án luật và gửi trước Kỳ họp 20 ngày để đại biểu Quốc hội có thời gian nghiên cứu. Ủy ban Tư pháp hoàn chỉnh báo cáo thẩm tra trên cơ sở dự thảo mới của Tòa án nhân dân tối cao để gửi báo cáo đại biểu Quốc hội.
Nguyễn Hoàng
